به سازهای ضربی و کوبه ای، پرکاشن (Percussion) می‌گویند. این سازها از انواع و اجزای مختلفی تشکیل‌شده‌است. تعداد این سازها بسیار زیاد بوده که برخی جهانی و برخی بومی می‌باشند. اصولا سازهای کوبه ای برای اجرای ریتم مورد استفاده قرار‌می‌گیرند، اما برخی از این سازها علاوه بر ریتم توانایی اجرای ملودی را نیز دارند. در ادامه این مطلب از موسسه و آموزشگاه موسیقی هم آوای ترانه، به معرفی انواع سازهای کوبه‌ای و نحوه آموزش پرکاشن بیشتر خواهیم پرداخت؛ پس با ما همراه باشید.
آموزش پرکاشن در تهران
در موسسه و آموزشگاه موسیقی هم آوای ترانه انواع پرکاشن و سازهای کوبه ای بطور تخصصی و با روشهای جدید تدریس میشود؛ از جمله: کلاس هنگ درام، کلاس کاخن، کلاس دف، کلاس تمبک، کلاس تومبا و بانگو و غیره که شما می‌توانید برای مشاوره رایگان، استعدادیابی و ثبت نام در کلاس آموزش پرکاشن در تهران با ما از قسمت مشاوره در تماس باشید.
معرفی پرکاشن و اجزای آن
سازهایی از این دست ابتدا در کوبا مورد توجه واقع شد و برای اجرای ریتم‌های افریقایی مورد استفاده قرار می‌گرفت. با گذشت زمان در کشورهای لاتین نیز، سازهای کوبه‌ای مورد استفاده قرار گرفت.
سازهای ضربه ای و کوبه ای خود به دو دسته تقسیم می‌شوند. برخی از این سازها کوک معین داشته مانند زایلوفون و تیمپانی که توانایی اجرای ملودی را نیز دارند و دسته دیگر سازهایی هستند مانند کونگا و کاخن که تنها می‌توان زیر و بمی را در آنها تغییر داد و دارای نت مشخصی نیستند.
سازهای کوبه‌ای را می‌توان از طریق ضربه، تکان‌دادن، لرزش یا سایش، با دست و یا ابزاری که برای آنها طراحی‌شده‌است به صدا درآورد.
انواع پرکاشن گروه بسیار زیادی از سازها را در بر می‌گیرد؛ که برخی از آنها عبارتند از: کونگا، بانگو، تیمبالس، تیمپانی، طبلا، جیمبی، ماریمبا، سنج، شیکر، چایمز، دف، تمبک، کوزه، کاخن و… که با توجه به صدا و قابلیت‌هایشان در سبک‌های مختلف از جمله سبک پاپ، جز و کلاسیک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پرکاشن‌های ارکسترال
جالب است بگوییم که سازهای کوبه ای جزو سازهای ارکستر هستند. همانطور که بیان کردیم، برخی از پرکاشن‌ها کوک معین دارند (Pitched Percussion) و برخی دیگر قابل کوک نیستند (Unpitched Percussion) . برخی از انواع سازهای کوبه‌ای که در ارکسترها کاربرد دارند عبارتند از:
- زایلوفون
- ویبرافون
- گلوکِنشپیل (Glockenspiel)
- تیمپانی
- گانگ
- تری‌انگل یا مثلث
انواع پرکاشن
سازهای کوبه ای انواع مختلفی دارد، هر یک انواع از این سازها ویژگی‌های ظاهری و صدایی خود را دارند. از لحاظ فرهنگی نیز برخی از این سازها ایرانی بوده و برخی دیگر خارجی هستند؛ البته می‌توان به سازهای محلی جنوب ایران مثل دمام نیز اشاره کرد. اغلب نوازندگانی که به یکی از این سازها مسلط هستند دیگر سازها در این خانواده را می‌نوازند چرا که تکنیک های نوازندگی در بین این سازها مشترک می‌باشد و معمولا یک پرکاشنیست بیش از یک ساز کوبه ای را می‌تواند اجرا کند.
همانطور که گفتیم تعداد این سازها بسیار زیاد هستند و نمی‌توان در یک مطلب تمام آنها را توضیح داد؛ بنابراین در ادامه برخی از مشهورترین انواع پرکاشن را معرفی خواهیم کرد.
ساز کونگا یا تومبا:
ساز کونگا یا تومبا، یکی از مشهورترین سازهای کوبه‌ای در دنیا می‌باشد. این ساز اجزای مختلفی دارد و با تکنیک‌های خاص می‌توان صدای متفاوتی از هر کدام تولید کرد. تکه های تشکیل دهنده این ساز عبارتند از:
- سه طبل بزرگ و سه طبل کوچک که به مجموع اینها کونگا (Conga) می‌گویند؛ که از بزرگ به کوچک عبارتند از:
- سوپر تومبا
- تومبا
- کونگا
- کوئینتو
- ریکوئینتو
- ریکاردو
البته برای آموزش تومبا یا کونگا بطور معمول با یک الی دو تکه شروع شده و در موارد بسیار حرفه ای می‌تواند به پنج یا شش تکه نیز برسد. به عبارت دیگر نیازی نیست که همیشه از تمام این تکه‌ها در کنار هم برای نوازندگی این ساز استفاده کرد.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مطلب معرفی کونگا و بانگو را مطالعه کنید.
ساز بانگو:
بانگو یک ساز کوبه‌ای آفریقایی-کوبایی بوده و دو طبل با اندازه های کوچک و بزرگ دارد. در زبان اسپانیایی به طبل بزرگتر hembra و به طبل کوچکتر macho می‌گویند. نواختن این ساز با ضربات انگشتان دست صورت‌گرفته و در سبک‌های سان‌کوبایی، سالسا و جاز آفریقایی-کوبایی کاربرد دارد.
بدنه بانگو از جنس چوب یا کائوچو و یا فایبر گلاس بوده و صفحه روی ساز نیز از جنس پوست است. بانگو همانند کونگا کوک‌پذیری معینی ندارد و از طریق میله های فلزی دارای پیچ، کشیدگی پوست ساز برای زیر یا بم‌کردن صدا تغییر می‌کند.
هنگ درام:
یکی دیگر از مشهور ترین پرکاشن های جهان ساز هنگ درام است؛ این ساز در گروه سازهای کوبه ای- ملودیک قرار دارد و از دو بدنه فلزی بیضی شکل تشکیل‌شده‌است. هنگ درام برای اولین بار توسط فلیکس رونِر و سابینا شِرر در شهر برن در کشور سوئیس ساخته‌شد. داشتن کوک‌های مختلف از مزیت‌های این ساز به حساب می‌آید. هنگ درام فرصت خوبی را برای نوازندگان به وجود آورده تا در نواختن ساز خلاق باشند و با توجه به سلیقه و سطح یادگیری خود کوک مناسب را انتخاب کنند.
با خواندن مطلب هنگ درام چیست بیشتر با این ساز آشنا شوید.
کاخن:
کاخن نیز یکی از انواع پرکاشن است که با ضربات کف دست و انگشتان بر روی صفحه جلویی یا تاپا نواخته میشود. جنس کاخن از چوب است و در نسخه های امروزی، اسنیر و پایه‌های پلاستیکی نیز دارد. به کمک اسنیر می‌توان مقدار برخورد فنر با چوب را تنظیم کرد. این ساز کوک معینی ندارد و منظور از کوک، تفکیک صدای باس و تریبل به وسیله سیم‌های کار شده در آن است. از جمله دلایل محبوبیت این ساز همراهی با سازهای دیگر برای اجرای ریتم مورد نظر است.
برای اطلاع از چگونگی آموزش کاخن و مدت زمان یادگیری آن می‌توانید مطلب مدت زمان یادگیری کاخن را مطالعه نمایید.
کالیمبا:
کالیمبا سازی کوچک، خوش صدا و نوعی ساز بومی آفریقایی است. جالب است بدانید که کلمه کالیمبا به معنای موسیقی کوچک است. این ساز به دو نوع آکوستیک یا حفره دار و بدون حفره تقسیم میشود و اغلب در دو نوع چوبی و شیشه ای در دسترس است. کالیمبا با انگشت شست نواخته‌می‌شود و با به ارتعاش‌دراوردن یک یا چند تیغه از این ساز می‌توان صدای آن را تولید‌کرد. البته باید گفت که گام نت‌ها و تعداد تیغه‌های این ساز متفاوت است و بهتر است قبل از خرید با فردی مجرب مشورت کرد.
کالیمبا نیز نت دارد. کوک کردن کالیمبا به وسیله چکشی مخصوص انجام میشود. بدین صورت که باید ضرباتی به تیغه ها وارد کرده تا طول تیغه نسبت به خرک تغییر کند، سپس با تیونر چک‌شده و هر تیغه برای نت موردنظر کوک شود.
دف و دایره:
از پرکاشن های ایرانی می‌توان به دف اشاره کرد. دف حلقه ای چوبی است که پوستی بر روی آن کشیده شده است. جنس این پوست از پوست طبیعی، تلق و یا پوست مصنوعی می‌باشد. دف و دایره در اندازه و بم و زیر بودن صدا با یکدیگر تفاوت دارند؛ دف از دایره بزرگتر است و از لحاظ صدایی، دف صدای بم‌تر و پر حجم‌تری دارد. داخل جدار چوبی دف نیز حدودا ۴۰ حلقه فلزی قرار گرفته است؛ این حلقه ها با فاصله ای معین، صدای زنگدار و دلنشین هنگام نوازندگی ایجاد می‌کند. دف کوک معینی ندارد اما برخی از دف‌ها امکانی برای تنظیم کشیدگی پوست دارند که تغییراتی در صدای این ساز ایجاد می‌کند.
دایره از لحاظ ساختار مانند دف است با این تفاوت که از دف کوچکتر بوده و صدای آن نیز از دف زیرتر می‌باشد. در ضمن بطور معمول از حلقه در آن استفاده نمی‌شود. این ساز بیشتر با انگشتان دست نواخته میشود. در نواختن ساز دف از کل انگشتان بصورت به هم چسبیده و مقداری از کف دست استفاده میشود.
تنبک:
تنبک سازی استوانه ای و از جنس چوب است و اغلب در موسیقی کلاسیک ایرانی و سنتی کاربرد دارد. اصولا بدنه تنبک از چوب درخت گردو، کرمانجی یا آکاچیا ساخته‌می‌شود و با پوست حیوانی مانند پوست گوسفند، بز و یا شتر پوشانده‌می‌شود. نوازنده با حرکات دست و انگشتان صدای تمبک را تولید‌کرده و با تکنیک‌های مختلف، صداهای متفاوتی را ایجاد‌می‌کنند.
تمبک نیز کوک معین نداشته و قابل کوک کردن نمی‌باشد اما در برخی از مدل‌های جدید این قابلیت برای تمبک طراحی شده است.
کوزه:
کوزه یا اودو سازی است کوبه ای که عمدتا از سفال و سرامیک ساخته‌می‌شود. باید گفت برای ساخت این ساز از ساز آفریقایی udo الهام‌گرفته‌اند. ساز کوزه عموماً دارای حفره صدا است که از طریق فشرده‌شدن و خروج هوا توسط کف دست صدای آن تولید‌می‌شود؛ اصطلاحا به این عمل هلمتز رزونانس گفته‌می‌شود.
البته این ساز در موسیقی جنوب ایران نیز نقش داشته و به نام جله معروف است. ساز کوزه در ارکسترهای تلفیقی پاپ و راک نیز کاربرد دارد و ترکیب صدایی زیبایی با سازهای سنتی ایجاد می‌کند.
تمپو یا داربوکا:
تمپو سازی کوبه‌ای با شکل جام گونه است و عمدتا از چوب یا فلز ساخته میشود. نوازنده با کمک دستان و انگشتان خود باعث تولید صدای داربوکا میشود. تمپو نوعی از پرکاشن‌های‌پوستی یک طرفه است بدین‌معنی که در آنها صدا از طریق ارتعاش پوست که در یک طرف ساز کشیده شده است حاصل‌می‌شود. پوست روی سر ساز معمولا از جنس پوست بز می‌باشد، اما داربوکاهای مدرن به طور معمول بدنه‌ای فلزی دارند که سر آنها با پوست‌های مصنوعی (پلاستیکی) پوشیده‌شده‌است. تکنیک‌های متفاوتی برای نواختن داربوکا وجود دارد که در کلاس آموزش داربوکا به طور مفصل مطرح می‌گردد.
جیمبی:
جیمبی یا جیمبه نوع دیگری از پرکاشن است و اصالتا به غرب آفریقا برمی‌گردد. اصولا برای ساختن بدنه جیمبی، چوب درختان طبیعی مانند گردو، توت، بلوط، راش و … کاربرد دارد. پوسته روی ساز نیز عموما از حیوانات دباغی‌شده تامین‌می‌شود. البته امروزه از جنس های مقاوم مانند پلاستیک، فایبرگلاس و … نیز برای ساخت این ساز بهره می‌برند. جیمبی نیز کوک معینی ندارد و در برخی از آنها تنظیم کشیدگی پوست برای ایجاد تغییرات صدایی امکان پذیر است. از نکات قابل توجه در این ساز تولید بیش از ۲۵ نوع صدا است و ابعاد کاسه و ساقه ساز نیز در این تنوع صدایی تاثیرگذار است.
آموزش پرکاشن در تهران
یادگیری پرکاشن نیز مانند دیگر سازها نیازمند کلاس و استاد مجرب است و به تمرین و پشتکار نیز احتیاج دارد. در ابتدا اجزای ساز معرفی شده و به مرور نحوه کار با هر یک از اجزای ساز آموزش داده میشود. در کنار این موضوع استاد طرز صحیح ضربه‌زدن و تکنیک‌های ساده و پایه را نیز به هنرجو می‌آموزد. روند آموزش سازهای کوبه ای ممکن است با یک ساز ساده آغازگردد و با توجه به استعداد هنرجو پیشرفت کند.
در کلاس‌های آموزش پرکاشن در هم آوای ترانه، استاد تکنیک‌های پایه و سرعتی با مترونوم به صورت کامل تدریس می‌کند و در کلاس با هنرجو بر روی آنها کار میشود. همچنین تمرین‌ها و ریتم‌های آموزش‌داده‌شده نیز با بکینگ‌ترک همراه‌هستند. همچنین در دوره های آموزش حرفه ای پرکاشن، در روند آموزش از کتاب‌های آموزشی معتبر نیز استفاده میشود.
کلام آخر
سازهای کوبه ای شامل سازهای مختلف است که هر کدام ویژگی‌ها و کاربرد خود را دارند؛ تومبا، دف، تنبک، ماریمبا و … انواع پرکاشن به حساب می‌آیند. هر یک از این سازها می‌توانند کوک معین و غیر معین داشته باشند. بدین‌صورت که برخی از سازها به طور دقیق کوک‌شده و در برخی دیگر تنها با تنظیم کشیدگی پوست ساز، تغییرات صدایی زیر و بم ایجاد می‌گردد.
برای یادگیری این ساز باید نوع ساز مورد علاقه را انتخاب کرده و سپس برای شرکت در کلاس آموزشی زیر نظر استادی مجرب اقدام کرد.