به سازهای ضربی و کوبه ای پرکاشن (Percussion) گفته میشود، که از انواع و اجزای مختلفی تشکیل شده است. تعداد این سازها بسیار زیاد بوده که برخی جهانی و برخی بومی می‌باشند؛اصولا سازهای کوبه ای برای اجرای ریتم مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما برخی از این سازها علاوه بر ریتم توانایی اجرای ملودی را نیز دارند. در ادامه این مطلب از موسسه و آموزشگاه موسیقی هم آوای ترانه، به معرفی انواع سازهای کوبه‌ای و نحوه آموزش پرکاشن بیشتر خواهیم پرداخت؛ پس با ما همراه باشید.
آموزش پرکاشن در تهران
در موسسه و آموزشگاه موسیقی هم آوای ترانه انواع پرکاشن و سازهای کوبه ای بطور تخصصی و با روشهای جدید تدریس میشود؛ از جمله: کلاس هنگ درام، کلاس کاخن، کلاس دف، کلاس تمبک، کلاس تومبا و بانگو و غیره که شما می‌توانید برای مشاوره رایگان، استعدادیابی و ثبت نام در کلاس آموزش پرکاشن در تهران با ما از قسمت مشاوره در تماس باشید.
معرفی پرکاشن و اجزای آن
سازهایی از این دست ابتدا در کوبا مورد توجه واقع شد و برای اجرای ریتم‌های افریقایی مورد استفاده قرار می‌گرفت. با گذشت زمان در کشورهای لاتین نیز، سازهای کوبه‌ای مورد استفاده قرار گرفت.
سازهای ضربه ای و کوبه ای خود به دو دسته تقسیم می‌شوند. برخی از این سازها کوک معین داشته مانند زایلوفون و تیمپانی که توانایی اجرای ملودی را نیز دارند و دسته دیگر سازهایی هستند مانند کونگا و کاخن که تنها می‌توان زیر و بمی را در آنها تغییر داد و دارای نت مشخصی نیستند.
سازهای کوبه‌ای را می‌توان از طریق ضربه، تکان دادن، لرزش یا سایش، با دست و یا ابزاری که برای آنها طراحی شده است به صدا درآورد.
انواع پرکاشن گروه بسیار زیادی از سازها را در بر می‌گیرد؛ که برخی از آنها عبارتند از: کونگا، بانگو، تیمبالس، تیمپانی، طبلا، جیمبی، ماریمبا، سنج، شیکر، چایمز، دف، تمبک، کوزه، کاخن و… که با توجه به صدا و قابلیت‌هایشان در سبک‌های مختلف از جمله سبک پاپ، جز و کلاسیک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پرکاشن‌های ارکسترال
جالب است بگوییم که سازهای کوبه ای جزو سازهای ارکستر هستند. همانطور که بیان کردیم، برخی از پرکاشن‌ها کوک معین دارند (Pitched Percussion) و برخی دیگر قابل کوک نیستند (Unpitched Percussion) . برخی از انواع سازهای کوبه‌ای که در ارکسترها کاربرد دارند عبارتند از:
- زایلوفون
- ویبرافون
- گلوکِنشپیل (Glockenspiel)
- تیمپانی
- گانگ
- تری‌انگل یا مثلث
انواع پرکاشن
سازهای کوبه ای انواع مختلفی دارد، هر یک انواع از این سازها ویژگی‌های ظاهری و صدایی خود را دارند. از لحاظ فرهنگی نیز برخی از این سازها ایرانی بوده و برخی دیگر خارجی هستند؛ البته می‌توان به سازهای محلی جنوب ایران مثل دمام نیز اشاره کرد. اغلب نوازندگانی که به یکی از این سازها مسلط هستند دیگر سازها در این خانواده را می‌نوازند چرا که تکنیک های نوازندگی در بین این سازها مشترک میباشد و معمولا یک پرکاشنیست بیش از یک ساز کوبه ای را می‌تواند اجرا کند.
همانطور که گفته شد تعداد این سازها بسیار زیاد هستند و نمی‌توان در یک مطلب تمام آنها را توضیح داد؛ بنابراین در ادامه برخی از مشهورترین انواع پرکاشن را معرفی خواهیم کرد.
ساز کونگا یا تومبا:
ساز کونگا یا تومبا، یکی از مشهورترین سازهای کوبه‌ای در دنیا میباشد. این ساز اجزای مختلفی دارد و با تکنیک‌های خاص می‌توان صدای متفاوتی از هر کدام تولید کرد. تکه های تشکیل دهنده این ساز عبارتند از:
- سه طبل بزرگ و سه طبل کوچک که به مجموع اینها کونگا (Conga) می‌گویند؛ که از بزرگ به کوچک عبارتند از:
- سوپر تومبا
- تومبا
- کونگا
- کوئینتو
- ریکوئینتو
- ریکاردو
البته برای آموزش تومبا یا کونگا بطور معمول با یک الی دو تکه شروع شده و در موارد بسیار حرفه ای می‌تواند به پنج یا شش تکه نیز برسد. به عبارت دیگر نیازی نیست که همیشه از تمام این تکه‌ها در کنار هم برای نوازندگی این ساز استفاده کرد.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مطلب معرفی کونگا و بانگو را مطالعه کنید.
ساز بانگو:
بانگو یک ساز کوبه‌ای آفریقایی-کوبایی بوده و دو طبل با اندازه های کوچک و بزرگ دارد. در زبان اسپانیایی به طبل بزرگتر hembra و به طبل کوچکتر macho می‌گویند. نواختن این ساز با ضربات انگشتان دست صورت گرفته و در سبک‌های سان کوبایی، سالسا و جاز آفریقایی-کوبایی کاربرد دارد.
بدنه بانگو از جنس چوب یا کائوچو و یا فایبر گلاس بوده و صفحه روی ساز نیز از جنس پوست است. بانگو همانند کونگا کوک پذیری معینی ندارد و از طریق میله های فلزی دارای پیچ، کشیدگی پوست ساز برای زیر یا بم کردن صدا تغییر می‌کند.
هنگ درام:
یکی دیگر از مشهور ترین پرکاشن های جهان ساز هنگ درام است؛ این ساز در گروه سازهای کوبه ای- ملودیک قرار دارد و از دو بدنه فلزی بیضی شکل تشکیل شده است. هنگ درام برای اولین بار توسط فلیکس رونِر و سابینا شِرر در شهر برن در کشور سوئیس ساخته شد. داشتن کوک های مختلف از مزیت‌های این ساز به حساب می‌آید. هنگ درام فرصت خوبی را برای نوازندگان به وجود آورده تا در نواختن ساز خلاق باشند و با توجه به سلیقه و سطح یادگیری خود کوک مناسب را انتخاب کنند.
با خواندن مطلب هنگ درام چیست بیشتر با این ساز آشنا شوید.
کاخن:
کاخن نیز یکی از انواع پرکاشن است که با ضربات کف دست و انگشتان بر روی صفحه جلویی یا تاپا نواخته میشود. جنس کاخن از چوب است و در نسخه های امروزی، اسنیر و پایه‌های پلاستیکی نیز دارد. به کمک اسنیر می‌توان مقدار برخورد فنر با چوب را تنظیم کرد. این ساز کوک معینی ندارد و منظور از کوک، تفکیک صدای باس و تریبل به وسیله سیم‌های کار شده در آن است. از جمله دلایل محبوبیت این ساز همراهی با سازهای دیگر برای اجرای ریتم مورد نظر است.
برای اطلاع از چگونگی آموزش کاخن و مدت زمان یادگیری آن می‌توانید مطلب مدت زمان یادگیری کاخن را مطالعه نمایید.
کالیمبا:
کالیمبا سازی کوچک، خوش صدا و نوعی ساز بومی آفریقایی است. جالب است بدانید که کلمه کالیمبا به معنای موسیقی کوچک است. این ساز به دو نوع آکوستیک یا حفره دار و بدون حفره تقسیم میشود و اغلب در دو نوع چوبی و شیشه ای در دسترس است. کالیمبا با انگشت شست نواخته میشود و با به ارتعاش دراوردن یک یا چند تیغه از این ساز می‌توان صدای آن را تولید کرد. البته باید گفت که گام نت‌ها و تعداد تیغه‌های این ساز متفاوت است و بهتر است قبل از خرید با فردی مجرب مشورت کرد.
کالیمبا دارای نت میباشد؛ کوک کردن کالیمبا به وسیله چکشی مخصوص انجام میشود؛ بدین صورت که باید ضرباتی به تیغه ها وارد کرده تا طول تیغه نسبت به خرک تغییر کند، سپس با تیونر چک شده و هر تیغه برای نت مورد نظر کوک شود.
دف و دایره:
از پرکاشن های ایرانی می‌توان به دف اشاره کرد. دف حلقه ای چوبی است که پوستی بر روی آن کشیده شده است. جنس این پوست از پوست طبیعی، تلق و یا پوست مصنوعی میباشد. دف و دایره در اندازه و بم و زیر بودن صدا با یکدیگر تفاوت دارند؛ دف از دایره بزرگتر است و از لحاظ صدایی، دف صدای بم‌تر و پر حجم‌تری دارد. داخل جدار چوبی دف نیز حدودا ۴۰ حلقه فلزی قرار گرفته است؛ این حلقه ها با فاصله ای معین، صدای زنگدار و دلنشین هنگام نوازندگی ایجاد می‌کند. دف کوک معینی ندارد اما برخی از دف‌ها امکانی برای تنظیم کشیدگی پوست دارند که تغییراتی در صدای این ساز ایجاد می‌کند.
دایره از لحاظ ساختار مانند دف میباشد با این تفاوت که از دف کوچکتر بوده و صدای آن نیز از دف زیر تر میباشد و بطور معمول از حلقه در آن استفاده نمی‌شود؛ این ساز بیشتر با انگشتان دست نواخته میشود در صورتی که در نواختن ساز دف از کل انگشتان بصورت به هم چسبیده و مقداری از کف دست استفاده میشود.
تنبک:
تنبک سازی استوانه ای و از جنس چوب است و اغلب در موسیقی کلاسیک ایرانی و سنتی کاربرد دارد. اصولا بدنه تنبک از چوب درخت گردو، کرمانجی یا آکاچیا ساخته میشود و با پوست حیوانی مانند پوست گوسفند، بز و یا شتر پوشانده میشود. نوازنده با حرکات دست و انگشتان صدای تمبک را تولید کرده و با تکنیک‌های مختلف، صداهای متفاوتی را ایجاد می‌کنند.
تمبک نیز کوک معین نداشته و قابل کوک کردن نمی‌باشد اما در برخی از مدل‌های جدید این قابلیت برای تمبک طراحی شده است.
کوزه:
کوزه یا اودو سازی است کوبه ای که عمدتا از سفال و سرامیک ساخته میشود. باید گفت برای ساخت این ساز از ساز آفریقایی udo الهام گرفته اند. ساز کوزه عموماً دارای حفره صدا است که از طریق فشرده شدن و خروج هوا توسط کف دست صدای آن تولید میشود؛ اصطلاحا به این عمل هلمتز رزونانس گفته می شود.
البته این ساز در موسیقی جنوب ایران نیز نقش داشته و به نام جله معروف است. ساز کوزه در ارکسترهای تلفیقی پاپ و راک نیز کاربرد دارد و ترکیب صدایی زیبایی با سازهای سنتی ایجاد می‌کند.
تمپو یا داربوکا:
تمپو سازی کوبه ای با شکل جام گونه است و عمدتا از چوب یا فلز ساخته میشود. نوازنده با کمک دستان و انگشتان خود باعث تولید صدای داربوکا میشود. تمپو نوعی از پرکاشن های پوستی یک طرفه است بدین معنی که در آنها صدا از طریق ارتعاش پوست که در یک طرف ساز کشیده شده است حاصل میشود. پوست روی سر ساز معمولا از جنس پوست بز میباشد، اما داربوکاهای مدرن به طور معمول بدنه‌ای فلزی دارند که سر آنها با پوست‌های مصنوعی (پلاستیکی) پوشیده شده است. تکنیک‌های متفاوتی برای نواختن داربوکا وجود دارد که در کلاس آموزش داربوکا به طور مفصل مطرح می‌گردد.
جیمبی:
جیمبی یا جیمبه نوع دیگری از پرکاشن است و اصالتا به غرب آفریقا برمی‌گردد. برای ساختن بدنه جیمبی از چوب درختان طبیعی مانند گردو، توت، بلوط، راش و … استفاده می‌کنند. پوسته روی ساز نیز عموما از حیوانات دباغی شده تامین میشود. البته امروزه از جنس های مقاوم مانند پلاستیک، فایبرگلاس و … نیز برای ساخت این ساز بهره می‌برند. جیمبی نیز کوک معینی ندارد و در برخی از آنها تنظیم کشیدگی پوست برای ایجاد تغییرات صدایی امکان پذیر است. از نکات قابل توجه در این ساز تولید بیش از ۲۵ نوع صدا است و ابعاد کاسه و ساقه ساز نیز در این تنوع صدایی تاثیرگذار است.
آموزش پرکاشن در تهران
یادگیری پرکاشن نیز مانند دیگر سازها نیازمند کلاس و استاد مجرب است و به تمرین و پشتکار نیز احتیاج دارد. در ابتدا اجزای ساز معرفی شده و به مرور نحوه کار با هر یک از اجزای ساز آموزش داده میشود. در کنار این موضوع طرز صحیح ضربه زدن و تکنیک های ساده و پایه ای نیز در کلاس تدریس میشود. روند آموزش سازهای کوبه ای ممکن است با یک ساز ساده آغاز شده و با توجه به استعداد هنرجو پیشرفت کند.
در کلاس‌های آموزش پرکاشن در هم آوای ترانه، تکنیک‌های پایه و سرعتی با مترونوم به صورت کامل بیان شده و در کلاس با هنرجو بر روی آنها کار میشود؛ تمرین‌ها و ریتم های آموزش داده شده نیز با بکینگ ترک انجام میشود. همچنین در دوره های آموزش حرفه ای پرکاشن، در روند آموزش از کتاب‌های آموزشی معتبر نیز استفاده میشود.
کلام آخر
سازهای کوبه ای شامل سازهای مختلف است که هر کدام ویژگی‌ها و کاربرد خود را دارند؛ تومبا، دف، تنبک، ماریمبا و … انواع پرکاشن به حساب می‌آیند. هر یک از این سازها می‌توانند کوک معین و غیر معین داشته باشند بدین صورت که برخی به طور دقیق کوک شده و در برخی دیگر تنها با تنظیم کشیدگی پوست ساز، تغییرات صدایی زیر و بم ایجاد میشود.
برای یادگیری این ساز باید نوع ساز مورد علاقه را انتخاب کرده و سپس برای شرکت در کلاس آموزشی زیر نظر استادی مجرب اقدام کرد.